De polyvagaal theorie is ontwikkeld door Dr. Stephen Porges en geeft uitleg over de invloed van ons autonome zenuwstelsel op de manier waarop het reageert op stress en sociale interacties.
De polyvagaal theorie wordt de laatste jaren steeds bekender onder een groter publiek. Het begrijpen van de polyvagaal theorie kan ons helpen om onze onbewuste reacties op situaties beter te begrijpen en te beheersen. Door te leren herkennen in welke autonome toestand we ons bevinden, kunnen we leren hoe we onszelf kunnen kalmeren en terug keren naar een staat van veiligheid en verbondenheid.
Hoe werkt het zenuwstelsel?
Om te begrijpen wat een autonome toestand is moet ik je eerst meenemen naar het zenuwstelsel. Ons zenuwstelsel bestaat uit een somatisch deel en een autonoom deel. Het somatische zenuwstelsel regelt bewuste activiteiten en reflexen in het lichaam en het autonome zenuwstelsel regelt de onbewuste functies in het lichaam. In de polyvagaal theorie draait het om dit autonome zenuwstel dat je weer kunt opdelen in een sympatisch en een para-sympatisch deel. Het sympatische zenwustelsel reageert op signalen van gevaar en triggert de afgifte van adrenaline, de stof die de vecht-of-vluchtrespons aanwakkert. In de polyvagaal theorie draait het binnen het para-sympatische zenuwstelsel om twee regulatiebanen die door een zenuw lopen, die de nervus vagus wordt genoemd.
De invloed van de Nerves Vagus
De polyvagaal theorie vertelt ons iets over dit autonome zenuwstelsel en met name over één van de belangrijkste zenuwen; de Nervus Vagus. De Nervus Vagus is de langste zenuw van het autonome zenuwstelsel en loopt van onze hersenen helemaal naar de buik. Deze belangrijke zenuw is betrokken bij onze ademhaling, spijsvertering en hartslag maar ook bij onze emoties en bij stress. De Nervus Vagus regelt dat we kunnen ontspannen en vanuit ontspanning ons kunnen verbinden met anderen en met de wereld om ons heen. Maar de nervus vagus regelt ook dat we bij dreiging en gevaar kunnen vechten, vluchten en bevriezen.
Ben ik veilig?
Het zenuwstelsel is op onbewust niveau continue aan het checken; ben ik veilig?
- Ja, ik ben veilig.
In de polyvagaal theorie wordt de veilige staat ventraal vagaal genoemd. In deze toestand voel je je kalm, ontspannen en in flow. Je voelt je vrij om actief te zijn of juist te rusten. Je kunt je vanuit deze toestand makkelijk verbinden met anderen en bent open en nieuwsgierig.
- Nee, ik ben niet veilig!
Deze toestand wordt vanuit de polyvagaal theorie weer onderverdeeld in twee verschillende toestanden:
- Fight/flight is een toestand waarin het sympatische zenuwstelsel wordt geactiveerd, en wordt dan ook sympatisch activiatie Onder invloed van onder andere adrenaline krijg je een hoge(re) hartslag, snelle(re) ademhaling en de spijsvertering gaat op een laag pitje. Ons lichaam is klaar voor actie. Dit gebeurt bij stressreacties; je staat in de file en komt te laat, je kind moet naar school maar schiet niet op bij het ontbijt, je baas vraagt meer van je dan je aankunt die dag enz. Door deze activiatie kunnen we tijdelijk even wat meer voor elkaar krijgen maar dit moet niet te lang duren want dan putten we uit.
- Freeze is een toestand waarin er weinig energie beschikbaar is en dit wordt de dorsale staat Er is sprake van immobilisatie; de energie is gestagneerd, bevroren en dit kan leiden tot gevoelens van lusteloosheid, machteloosheid, somberheid, nutteloosheid en zinloosheid. Ook kan het leiden tot dissociatie* en we voelen ons niet meer verbonden met de wereld om ons heen.
Veiligheid checken door neuroceptie
Ons brein en zenuwstelsel is voortdurend aan het checken of we veilig zijn of niet. Het verzamelt en verwerkt informatie buiten het denken om. Dit noemen we ook wel neuroceptie. Lichamelijke signalen, geuren, geluiden, het contact met de ander, zijn voorbeelden van signalen die onbewust waar worden genomen via neuroceptie en ons zenuwstelsel beïnvloeden en automatisch laat reageren.
Een kort en duidelijk filmpje over de polyvgaal theorie vind je hier:
Wat kunnen we er mee?
Persoonlijk vind ik de polyvagaal theorie echt een eye-opener. Want nu we snappen hoe ons autonome zenuwstelsel betrokken is bij de regulatie van emoties, stress en sociale verbindingen, kunnen we hier bewust mee gaan werken.
We kunnen, eventueel binnen het kader van therapie, onze lichamelijke reacties op dreiging of veiligheid leren waarnemen en we kunnen leren om technieken toe te passen om onszelf te kalmeren en terug te keren naar een staat van veiligheid en verbondenheid.
Ook kan het duidelijke kader van de polyvagaal theorie ons helpen bij het opbouwen van gezonde sociale verbindingen. Het begrijpen van de rol van het autonome zenuwstelsel bij sociale interacties kan helpen om beter te begrijpen waarom we bepaalde reacties hebben in relaties. Dit inzicht kan ondersteunen bij het ontwikkelen van gezonde grenzen, het opbouwen van vertrouwen en het verbeteren van hun vermogen om zich veilig en verbonden te voelen met anderen.
Tot slot
In dit artikel heb ik heel beknopt iets proberen uit te leggen over de polyvagaal theorie maar als je zelfstandig aan de slag wilt en meer wilt leren raad ik het duidelijke en praktische boek aan van Deb Dana waarin de polyvagaal theorie uitgebreid wordt uitgelegd.
- Dana, D., 2020, De polyvagaal theorie in therapie, het ritme van regulatie, Eeserveen.
Als je online praktisch aan de slag wilt is er een fantastische cursus van Jan Bommerez die je helpt om meer te leren over het zenuwstelsel en praktische oefeningen om je autonome respons te reguleren:
Wil je liever samen aan de slag en hulp door een ervaren therapeut dan ben je ook van harte welkom. Kijk hier voor een gratis belafspraak of mail me via info@jolandanoort.nl.